ظرفیت‌های قشم، کیش و هرمز فراتر از گردشگری؛ فرصتی برای تحول لجستیک و تجارت منطقه‌ای
تحریریه اتاق خبر - این مقاله با رویکردی تحلیلی به ظرفیت‌های اقتصادی، امنیتی و ژئوپلیتیک جزایر ایران می‌پردازد. تمرکز بر چالش‌های سیاستی، ضعف زیرساخت‌ها و راهکارهای عملی شامل تدوین طرح آمایش، تشکیل ستاد ملی جزایر، و ارائه مشوق‌های سرمایه‌گذاری، مسیر تحول را برای تصمیم‌سازان ترسیم می‌کند.
در امتداد کرانه‌های جنوبی ایران، جایی که خلیج همیشه‌فارس و دریای عمان به هم می‌پیوندند، بیش از ۳۰۰ جزیره کوچک و بزرگ به مثابه جواهراتی پراکنده در دل آب‌ها خودنمایی می‌کنند. این مجمع‌الجزایر، با دست‌کم ۴۳ جزیره دارای پتانسیل‌های برجسته اقتصادی، گردشگری، نظامی و ترانزیتی، می‌توانست پیشران توسعه دریایی ایران باشد. با این حال، این سرمایه‌های طبیعی و ژئوپلیتیک در سایه بی‌توجهی مزمن، از ایفای نقش راهبردی خود بازمانده‌اند. این گزارش تحلیلی، با نگاهی موشکافانه به وضعیت کنونی جزایر ایران، چالش‌ها، فرصت‌ها و راهکارهای عملی برای احیای این گنج‌های فراموش‌شده را بررسی می‌کند.
جزایر ایران: ثروت‌های دریایی در دام بی‌تدبیری
کشورهای پیشرو در اقتصاد دریایی، مانند ژاپن، مالدیو یا امارات متحده عربی، با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های ارتباطی نظیر پل‌ها، خطوط منظم کشتیرانی و بنادر پیشرفته، جزایر خود را به کانون‌های اقتصادی و گردشگری تبدیل کرده‌اند. در مقابل، مجمع‌الجزایر ایران از فقدان زیرساخت‌های پایه‌ای رنج می‌برد. جزایر کلیدی مانند قشم، کیش و هرمز، با وجود پتانسیل‌های بی‌نظیر، همچنان فاقد پل‌های ارتباطی با سرزمین اصلی هستند.
پروژه پل خلیج فارس، که قرار بود قشم را به هاب ترانزیتی منطقه بدل کند، نمونه بارزی از این عقب‌ماندگی است. این پروژه، که در دهه ۸۰ مطرح شد، پس از سال‌ها بلاتکلیفی و تخصیص بودجه‌های پراکنده، همچنان در مرحله مطالعات باقی مانده است. نبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل پایدار، نه‌تنها توسعه اقتصادی را مختل کرده، بلکه دسترسی ساکنان به خدمات اولیه مانند بهداشت و آموزش را نیز با چالش‌های جدی مواجه ساخته است.
دروازه‌های تجارت جهانی در سایه غفلت
موقعیت ژئواستراتژیک جزایر ایران، به‌ویژه در نزدیکی تنگه هرمز، آن‌ها را به دروازه‌های بالقوه تجارت جهانی تبدیل کرده است. بنادر موفق منطقه، مانند فجیره در امارات یا صلاله در عمان، با بهره‌گیری هوشمندانه از جزایر کوچک خود به‌عنوان هاب‌های لجستیک، مناطق آزاد یا ایستگاه‌های سوخت‌رسانی، الگویی موفق از توسعه دریایی ارائه داده‌اند. در مقابل، جزایر ایرانی مانند ابوموسی، تنب بزرگ و کوچک، لارک، هنگام و هندورابی، با وجود موقعیت ممتاز، فاقد هرگونه برنامه مدون برای بهره‌برداری تجاری یا ترانزیتی هستند.
برای مثال، جزیره ابوموسی با قرار گرفتن در مسیر کشتیرانی بین‌المللی، می‌توانست به‌عنوان یک ایستگاه سوخت‌رسانی یا مرکز تعمیرات کشتی عمل کند. با این حال، نبود سرمایه‌گذاری هدفمند و نقشه راه، این فرصت‌ها را به حاشیه رانده است.
مرزنشینان محروم در انزوای سیاست‌های مرکزگرا
بسیاری از جزایر ایران، به‌ویژه آن‌هایی که میزبان جوامع بومی هستند، از حداقل‌های زندگی مدرن محروم‌اند. نبود خطوط منظم کشتیرانی، کمبود مراکز درمانی مجهز، وضعیت بحرانی مدارس و مهاجرت معکوس ساکنان به سرزمین اصلی، نشانه‌هایی از غفلت سیاست‌گذاری کلان است. حتی در جزایری که به دلیل اهمیت امنیتی، میزبان پایگاه‌های نظامی هستند، توسعه مدنی و اقتصادی در اولویت‌های بعدی قرار گرفته است. این رویکرد مرکزگرا، جزایر را به نقاطی منزوی تبدیل کرده که نه‌تنها از پتانسیل‌های اقتصادی خود بهره نمی‌برند، بلکه ساکنان بومی را نیز به حاشیه رانده است.
گنج‌های دریایی قربانی بی‌برنامگی
بررسی اسناد بالادستی کشور از سال ۱۳۸۰ تا ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که جزایر ایران هیچ‌گاه در کانون برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای قرار نداشته‌اند. پروژه‌های پراکنده و بدون هم‌افزایی، مانند طرح‌های ناقص گردشگری یا زیرساختی در قشم و کیش، گواهی بر این مدعاست. فقدان یک «برنامه ملی توسعه جزایر» نه‌تنها مانع از بهره‌برداری بهینه از این مناطق شده، بلکه سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده را نیز کم‌اثر کرده است. این پراکندگی در سیاست‌گذاری، نتیجه‌ای جز هدررفت منابع و تداوم عقب‌ماندگی جزایر نداشته است.
پیشنهادات راهبردی برای احیای مجمع‌الجزایر
برای تبدیل جزایر ایران به کانون‌های توسعه پایدار، بسته‌ای از اقدامات منسجم و راهبردی ضروری است. این پیشنهادات، با نگاهی به ظرفیت‌های بومی و نیازهای منطقه‌ای، طراحی شده‌اند:
طرح آمایش جزایر: کلید تحول از انزوا به توسعه پایدار
ایجاد یک طرح آمایش سرزمینی که بر اساس ویژگی‌های جغرافیایی، منابع طبیعی و پتانسیل‌های بومی هر جزیره تدوین شود، گامی اساسی است. این طرح باید شامل زیرساخت‌های حمل‌ونقل (دریایی و هوایی)، انرژی‌های تجدیدپذیر، تأمین آب شرب و خدمات عمومی باشد تا جزایر از نقاطی منزوی به مراکز توسعه پایدار تبدیل شوند.
ستاد ملی جزایر: راه‌حل پایان موازی‌کاری و تسریع توسعه
پراکندگی نهادهای متولی، مانع اصلی هماهنگی پروژه‌هاست. تشکیل ستادی متمرکز با ریاست معاون اول رئیس‌جمهور و حضور وزارتخانه‌های کلیدی (نفت، نیرو، راه، دفاع، گردشگری و محیط‌زیست) می‌تواند با حذف موازی‌کاری‌ها، اجرای پروژه‌ها را تسریع کند.
مشوق‌های اقتصادی: کلید جذب سرمایه و احیای جزایر ایران
دولت می‌تواند با ارائه معافیت‌های مالیاتی ۱۰ساله، تخصیص زمین رایگان برای پروژه‌های بومی‌سازی‌شده، تسهیلات بانکی با سود پایین و تعرفه‌های گمرکی ترجیحی، سرمایه‌گذاری در جزایر را جذاب کند. ایجاد «صندوق توسعه جزایر» با تخصیص درصدی از درآمدهای نفتی یا منابع صندوق توسعه ملی، پیشنهادی عملی برای تأمین مالی پروژه‌هاست.
حمل‌ونقل منظم: رگ حیاتی توسعه جزایر ایران
نبود خطوط منظم حمل‌ونقل، پاشنه آشیل توسعه جزایر است. احیای لنج‌های سنتی با فناوری‌های نوین، راه‌اندازی خطوط کشتی‌های کوچک مسافربری و احداث فرودگاه‌های سبک در جزایر استراتژیک مانند لارک و هندورابی، می‌تواند اتصال جزایر به سرزمین اصلی را تسهیل کند.
فناوری‌های نوین: جزایر ایران، پیشگام نوآوری دریایی
جزایر ایران، به دلیل محدودیت منابع و شکنندگی زیست‌محیطی، بستر ایده‌آلی برای اجرای فناوری‌های نوین هستند. آب‌شیرین‌کن‌های خورشیدی، نیروگاه‌های بادی کوچک، تصفیه‌خانه‌های پیشرفته و خانه‌های سبز می‌توانند این مناطق را به «مناطق نوآوری دریایی» تبدیل کنند. اجرای پایلوت این فناوری‌ها در جزایری مانند هنگام و هندورابی، می‌تواند الگویی برای توسعه پایدار باشد.
جزایر استراتژیک ایران: سنگرهای دریایی برای اقتدار و توسعه
موقعیت حساس بسیاری از جزایر، به‌ویژه در نزدیکی تنگه هرمز، نیازمند تقویت زیرساخت‌های پدافند غیرعامل، رادارهای پیشرفته و پایگاه‌های دریایی چندمنظوره است. استقرار هوشمند نیروهای نظامی، همراه با توسعه مدنی، می‌تواند نقش بازدارندگی ایران را در منطقه تقویت کند.
جزایر ایران: جواهرات پنهان برای برندسازی گردشگری
هر جزیره ایران، از هرمز با خاک‌های رنگارنگش تا قشم با جنگل‌های حرا، می‌تواند هویتی منحصربه‌فرد برای جذب گردشگر داشته باشد. استفاده از پلتفرم‌های دیجیتال، کمپین‌های رسانه‌ای و همکاری با بخش خصوصی برای معرفی این جزایر، می‌تواند جریان جدیدی از گردشگران داخلی و خارجی ایجاد کند. ایجاد جشنواره‌های فرهنگی و تورهای تخصصی طبیعت‌گردی، گامی در این جهت است.
اطلس دیجیتال جزایر: کلیدی برای شفافیت و جذب سرمایه
انتشار اطلاعات دقیق و به‌روز از وضعیت جزایر (مساحت، جمعیت، زیرساخت‌ها، منابع طبیعی و مالکیت اراضی) در قالب یک اطلس دیجیتال مبتنی بر GIS، می‌تواند مبنایی برای تصمیم‌گیری‌های کلان و جذب سرمایه‌گذاران فراهم کند. این اطلس باید به‌صورت عمومی در دسترس باشد تا شفافیت و مشارکت بخش خصوصی را تقویت کند.
جزایر ایران: گنج‌های ژئوپلیتیک در دام غفلت مرکزگرا
جزایر ایران، با وجود پتانسیل‌های بی‌نظیر، در سایه سیاست‌های مرکزگرا و نبود اراده جدی برای توسعه، به نقاطی منزوی تبدیل شده‌اند. در جهانی که کوچک‌ترین جزایر به هاب‌های گردشگری، تجاری یا لجستیک بدل شده‌اند، ایران از سرمایه‌های ژئوپلیتیک خود غافل مانده است. این جزایر، نه‌تنها مرزهای طبیعی کشور، بلکه کلید تقویت جایگاه ایران در اقتصاد و امنیت منطقه‌ای هستند. تغییر پارادایم از رویکرد مرکزگرا به توسعه راهبردی و پیرامون‌گرا، می‌تواند این گنج‌های پنهان را به موتور محرکه توسعه ملی تبدیل کند.
جمع‌بندی
مجمع‌الجزایر ایران، با موقعیت استراتژیک و ظرفیت‌های بکر، فرصتی بی‌نظیر برای تحول اقتصاد دریایی، گردشگری و امنیت ملی کشور است. با این حال، تحقق این پتانسیل نیازمند عزمی راسخ، برنامه‌ریزی منسجم و سرمایه‌گذاری هدفمند است. اجرای پیشنهادات این گزارش، از تدوین طرح آمایش سرزمینی تا برندسازی گردشگری و تقویت زیرساخت‌ها، می‌تواند جزایر ایران را از حاشیه به متن توسعه ملی بازگرداند. زمان آن فرا رسیده که ایران، با نگاهی ژئوپلیتیک و توسعه‌محور، این جواهرات دریایی را به جایگاه واقعی خود در نقشه راهبردی کشور بازگرداند.
.
.
***************************************
راه های ارتباطی با تحریریه اتاق خبر:
از طریق لینک های زیر می توانید نظرات خود را برای ما ارسال نمایید:
Email: touristpanelnews@gmail.com
Telegram: https://t.me/touristpanelnews
