GPS و اقتصاد ایران؛ هزینه های پنهان یک بحران فناوری اختلال GPS: میلیاردها تومان خسارت به اقتصاد ایران
در دنیای امروز که فناوری‌های موقعیت‌یابی مانند GPS نقش کلیدی در زنجیره تأمین، حمل‌ونقل و کسب‌وکارهای دیجیتال ایفا می‌کنند، اختلالات مداوم در این سیستم‌ها می‌تواند تبعات اقتصادی سنگینی به همراه داشته باشد. ایران، به عنوان یکی از کشورهایی که به دلیل مسائل ژئوپلیتیکی و امنیتی با اختلالات GPS روبرو است، نمونه‌ای بارز از این چالش است.
مقدمه: اهمیت GPS در اقتصاد مدرن و چالش‌های ایران
سیستم موقعیت‌یابی جهانی (GPS) نه تنها برای ناوبری شخصی، بلکه برای صنایع کلیدی مانند حمل‌ونقل، کشاورزی دقیق، هوانوردی و خدمات دیجیتال ضروری است. در ایران، اختلالات GPS که اغلب به عنوان "جمینگ" (jamming) شناخته می‌شود، پس از درگیری‌های اخیر با اسرائیل در سال 2025 تشدید شده است.
این اختلالات، که به دلایل امنیتی مانند مقابله با پهپادها ایجاد می‌شوند، زندگی روزمره شهروندان و عملیات تجاری را مختل کرده‌اند. بر اساس گزارش‌ها، این مشکل دو ماه پس از آتش‌بس همچنان ادامه دارد و اقتصاد ایران را که پیش‌تر تحت فشار تحریم‌ها و تورم بالا قرار داشت، بیشتر تحت تأثیر قرار داده است.
تاریخچه و علل اختلالات GPS در ایران
اختلالات GPS در ایران سابقه‌ای طولانی دارد، اما در سال 2025 و پس از جنگ 12 روزه با اسرائیل، به اوج رسید. گزارش‌ها نشان می‌دهد که جمینگ GPS در مناطق کلیدی مانند تنگه هرمز، روزانه بیش از 970 کشتی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و منجر به تغییر مسیرها و افزایش هزینه‌های بیمه می‌شود. همچنین، در داخل کشور، خدمات تاکسی اینترنتی، تحویل غذا و فروشگاه‌های آنلاین مانند اسنپ و دیجی‌کالا با مشکلات جدی روبرو شده‌اند.
علل اصلی این اختلالات عبارتند از:
• امنیتی: مقابله با تهدیدات پهپادی و موشکی، که توسط وزیر ارتباطات ایران تأیید شده است.
• ژئوپلیتیکی: تنش‌های منطقه‌ای، که منجر به جمینگ گسترده در خلیج فارس شده است.
• فنی: عدم دسترسی به جایگزین‌های مستقل مانند سیستم Beidou چین، هرچند ایران در حال بررسی آن است.
این عوامل نه تنها موقتی نیستند، بلکه به یک مشکل مزمن تبدیل شده‌اند و اقتصاد را در معرض ریسک‌های مداوم قرار می‌دهند.
بخش‌های اقتصادی تحت تأثیر و تخمین خسارات
اختلالات GPS بر بخش‌های مختلف اقتصاد ایران تأثیر گذاشته و منجر به افزایش هزینه‌ها، کاهش بهره‌وری و زیان‌های غیرمستقیم شده است. در ادامه، به تفکیک بررسی می‌شود:
1. حمل‌ونقل و لجستیک
حمل‌ونقل یکی از آسیب‌پذیرترین بخش‌ها است. روزانه حدود 4 میلیون لیتر بنزین اضافی به دلیل مسیریابی نادرست مصرف می‌شود، که سالانه بیش از 60 هزار میلیارد تومان هزینه دارد. در تنگه هرمز، جمینگ GPS باعث اختلال در سیستم AIS کشتی‌ها شده و ریسک تصادفات را افزایش می‌دهد، که می‌تواند به افزایش قیمت نفت جهانی منجر شود.
2. کسب‌وکارهای دیجیتال و خدمات آنلاین
خدمات مبتنی بر GPS مانند تاکسی‌های اینترنتی (اسنپ، تپسی) روزانه 225 میلیارد تومان زیان می‌بینند. بنیان‌گذار پلتفرم "دیوار"، حسام آرمندهی، تخمین زده که کل زیان اقتصادی حداقل 1 میلیارد دلار در سال است، که شامل هزینه‌های سوخت، زمان از دست رفته و کاهش درآمد کسب‌وکارها می‌شود. این مبلغ معادل یک‌ششم پول‌های بلوکه‌شده ایران در کره جنوبی و قطر است.
3. هوانوردی و دریانوردی
پروازهای تجاری در نزدیکی ساحل جنوبی ایران با مشکلات ناوبری روبرو هستند، که هزینه‌های عملیاتی را افزایش می‌دهد. در دریانوردی، بیش از 1000 کشتی روزانه تحت تأثیر قرار می‌گیرند، که می‌تواند به اختلال در صادرات نفت (که 20% نفت جهان از تنگه هرمز عبور می‌کند) منجر شود.
4. کشاورزی و صنایع دیگر
کشاورزی دقیق وابسته به GPS است و اختلالات می‌تواند بهره‌وری را کاهش دهد. همچنین، صنایع مالی و مخابراتی با ریسک‌های عملیاتی روبرو هستند.
جدول زیر خلاصه‌ای از تخمین خسارات را نشان می‌دهد:
این تخمین‌ها بر اساس داده‌های کارآفرینان ایرانی و گزارش‌های بین‌المللی است و زیان‌های غیرمستقیم مانند کاهش سرمایه‌گذاری خارجی را شامل نمی‌شود.
نتیجه‌گیری: راهکارها و چشم‌انداز آینده
اختلالات GPS نه تنها یک مسئله فنی، بلکه یک بحران اقتصادی ملی است که سالانه حداقل 1 میلیارد دلار به اقتصاد ایران خسارت می‌زند. این زیان در شرایطی که اقتصاد کشور با تورم بالا، تحریم‌ها و رکود روبرو است، می‌تواند به بحران‌های اجتماعی منجر شود. برای کاهش این خسارات، پیشنهاد می‌شود:
• توسعه سیستم‌های جایگزین مانند Beidou یا سیستم‌های محلی.
• سرمایه‌گذاری در فناوری‌های ضدجمینگ.
• همکاری بین‌المللی برای کاهش تنش‌های ژئوپلیتیکی.
در نهایت، حل این مشکل نیازمند مدیریت کارآمد و تمرکز بر فناوری‌های بومی است تا اقتصاد ایران از وابستگی به GPS خارجی رهایی یابد.
.
-------------------------------------------------
جمینگ چیست؟
جمینگ یا Jamming به معنای ایجاد اختلال عمدی در سیگنال‌های رادیویی و مخابراتی است. این تکنولوژی معمولاً برای قطع ارتباطات بی‌سیم مانند تلفن همراه، GPS، وای‌فای و حتی سیستم‌های راداری به کار می‌رود.
